Belgisch instrument neemt Venusovergang vanuit de ruimte waar
In België was er wegens bewolking niet veel van te zien maar over heel de wereld hebben mensen de afgelopen zeldzame Venusovergang waargenomen. Een Belgisch instrument aan boord van ESA's microsatelliet Proba 2 zag het verschijnsel vanuit de ruimte.
De planeet Venus draait dichter dan de aarde rond de zon en zo gebeurt het dat we ze af en toe als een klein zwart stipje voor de zonneschijf kunnen zien passeren. De laatste Venusovergang vond in 2004 plaats, maar voor de volgende is het meer dan 105 jaar wachten.
Zeven uur durende tocht
Afgelopen woensdag 6 juni om 00:03 uur Belgische tijd begon Venus aan de transit van de zonneschijf. Om 05.31 uur kwam de zon op in Ukkel en was de overgang bij goed weer nog tot 06.56 uur te zien geweest. Maar de weergoden staken spaken in de wielen.
Toch was er een 'Belg' die het volledige verschijnsel vanuit de ruimte heeft kunnen waarnemen. De ESA-microsatelliet Proba 2 zag Venus gedurende de bijna zeven uur lange tocht voor de zonneschijf vanuit een baan om de aarde op een hoogte van 700 kilometer boven het aardoppervlak.
Proba 2 werd ontwikkeld onder leiding van QinetiQ Space (vroeger Verhaert) in Kruibeke. De Koninklijke Sterrenwacht van België (KSB) heeft de wetenschappelijke leiding over de zonnetelescopen SWAP en LYRA aan boord van de kunstmaan. Het Centre Spatial de Liège (CSL) was dan weer verantwoordelijk voor de industriële kant van deze instrumenten in het kader van een uitgebreide internationale samenwerking.
SWAP filmde de zeldzame gebeurtenis in het extreem ultraviolet (EUV). Op de EUV-film lijkt Venus een 'schommelende' beweging te maken tijdens de passage van de zonneschijf. Dat komt omdat Proba 2 rond de aarde vliegt van de noordpool naar de zuidpool en zo terug naar de noordpool. Daardoor bekijkt de satelliet de zon nu eens ‘van boven de aarde’, en dan weer ‘van onder de aarde’. Dit creëert de illusie dat de planeet Venus op en neer beweegt.
Over the coming weeks, scientists and astronomers from around the world will compare their results and with data collected by space-based observatories, including ESA’s Venus Express.
“We’re looking forward to comparing the ground-based data with that collected by Venus Express during the time of the transit to provide a complete view of Venus’ rapidly changing atmosphere,” added ESA’s Venus Express project scientist Håkan Svedhem.
Eerste contact en zwarte druppel
Er werd in het bijzonder uitgekeken naar het eerste contact, het moment waarop Venus de rand van de zonneschijf lijkt aan te raken met een minuscule afname van de zonnehelderheid als gevolg. Onderzoekers van exoplaneten rond andere sterren kunnen met dit verschijnsel de atmosferen van rotsachtige planeten ter grootte van de aarde bestuderen.
Nog een speciaal effect tijdens een Venusovergang is de zwarte druppel die de planeet met de rand van de zon lijkt te verbinden wanneer ze juist volledig voor de zonneschijf verschijnt en later, op het einde van de overgang, wanneer ze de zonneschijf weer verlaat.
Astronomen waren er ook op uit om het aureool van licht te zien rond Venus tijdens de eerste en laatste minuten van de overgang. Dit werd voor het eerst waargenomen tijdens de overgang van 1761 en het onthulde dat Venus een atmosfeer had.
Unieke kans
Teams van ESA op Spitsbergen (Svalbard) konden van de overgang genieten onder de middernachtzon, tussen perioden van bewolking in en ook vanuit het European Space Astronomy Centre (ESAC) van ESA nabij Madrid werden camera's en telescopen op Venus en de zon gericht.
De volgende weken zullen onderzoekers en astronomen uit heel de wereld hun waarnemingsresultaten vergelijken met gegevens van satellieten en sondes, waaronder de ESA-sonde Venus Express, die al meer dan zes jaar rond Venus draait
. Ook voor de wetenschappers van de Koninklijke Sterrenwacht van België was de overgang een unieke kans om telescopen te testen en berekeningen te checken. Venus ’raakte’ de zon op precies het voorspelde moment. Dit was voor de onderzoekers een bevestiging dat de baan van Proba 2 met grote nauwkeurigheid gekend is. Met de Venusovergang leerden onderzoekers en ontwerpers ook meer over het instrument SWAP zelf, met name over strooilicht in het optisch systeem.
Met gebruikmaking van informatie van de Koninklijke Sterrenwacht van België
