Satellieten ten dienste van het Werelderfgoed… en nog veel meer

Directeur-generaal Koïchiro Matsuura van UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation) en zijn tegenhanger Antonio Rodotà van ESA lanceerden het samenwerkingsverband Open Initiative op 18 juni. Het is de bedoeling dat ook andere ruimtevaartagentschappen in de loop van de tijd meedoen om ontwikkelingslanden te helpen bij een beter beheer van de sites van het Werelderfgoed op hun grondgebied.

ESA en UNESCO werken al samen bij het project BeGo (Build Environment for Gorilla). Daarbij worden satellietgegevens gebruikt om afgelegen berggebieden in Oeganda, Rwanda en de Democratische Republiek Kongo in kaart te brengen.

Het gaat om parken die ofwel al tot het Werelderfgoed behoren of er kandidaat voor zijn en een laatste oord waar de minder dan 600 nog levende berggorilla's nog kunnen gedijen. Maar in de parken zijn mensen op zoek naar brandstof, landbouwgebied en jachttrofeeën en dat bedreigt de overlevingskansen van de dieren.

Open Initiative

Van het Grote Barrière Rif tot Stonehenge… Er staan 730 verschillende sites op de UNESCO-Werelderfgoedlijst. 563 daarvan zijn van culturele aard, 144 hebben met de natuur te maken en 23 met zowel cultuur als natuur. Op dit ogenblik worden er daarvan 33 bedreigd.

De idee achter het Open Initiative is vanuit de ruimte verzamelde gegevens te gebruiken om deze sites in de gaten te houden. Wanneer satellieten bijvoorbeeld zien dat veranderingen in het gebruik van het landoppervlak de sites in gevaar brengt, dan kunnen de authoriteiten worden gewaarschuwd.

Ook de Amerikaanse NASA staat nu op het punt mee te doen en ook de ruimtevaartorganisaties uit India, Japan, Canada en Brazilië hebben interesse.

Satellieten nemen de aarde waar

Op de ESA-stand in Le Bourget is de ochtend voor de ondertekening een speciale sessie gehouden over het belang van de waarneming van de aarde vanuit de ruimte. Er werd nagegaan hoe satellietbeelden kunnen worden gebruikt om onze planeet beter te begrijpen en hoe ze tot voordeel kunnen zijn van de mens.

'Satellieten leveren een grote bijdrage tot onderzoek van de globale veranderingen van het klimaat omdat ze de aarde globaal en continu waarnemen', zegt David Llewellyn-Jones van het Space Research Centre van de Universiteit van Leicester. Volgens hem zijn alleen satellieten in staat dat te doen, ook door de continuïteit en samenhang van hun waarnemingsgegevens. En precies dat is belangrijk bij onderzoek van het klimaat.

Steffan Kuntz van het bedrijf Infoterra voor aardobservatie vertelde over het gezamenlijk initiatief Global Monitoring for Environment and Security (GMES) van ESA en de Europese Commissie, waarbij satellieten en andere systemen meer efficiënt het milieu in de gaten houden en beter tegemoet komen aan de wensen van de eindgebruikers van deze systemen

Voordeel van kunstmanen

Mark Jones van het globaal communicatienetwerk Reuters AlertNet, bedoeld om hulpverleners snel te informeren over noodsituaties, maakte een analyse van wat niet-gouvernementele organisaties het meest verwachten van aardobservatie.

'Wanneer de omstandigheden gunstig zijn kan aardobservatie bij zowat alle belangrijke zaken helpen', aldus Jones. 'Dit gaat van goed voorbereid zijn - tijdig gewaarschuwd worden voor rampen - tot het inschatten van de grootte van een ramp, het plannen van reddingsoperaties en het waarnemen van het gebied waar een ramp zich heeft voorgedaan.'

Jones noemde als voorbeeld een ervaring van het Rode Kruis bij de aardbeving in Turkije in 1999. Ter plaatse zag men dat het rampgebied veel groter was dan gedacht. Een satellietopname zou veel sneller de grootte van de ramp hebben doen inzien.

Er werd ook gesproken over hoe satellietbeelden mensen kunnen helpen. Fabio Rocca van het Politecnico di Milano vertelde dat metingen van bewegingen in het aardoppervlak vanuit de ruimte en van op een afstand van honderden kilometer uitermate nauwkeurig kunnen gebeuren. De resultaten kunnen worden gebruikt om geofysische risico's nauwkeurig in te schatten. 'Aan deze toepassing kunnen instrumenten op de grond niet raken', aldus Rocca.

Uiterst nauwkeurig

Bij interferometrie worden verschillende radarbeelden van de ESA-aardobservatiesatellieten ERS of Envisat gecombineerd. Op die manier zijn bewegingen in de grond te zien in de orde van één millimeter. Enkele toepassingen: het vaststellen van verzakkingen als gevolg van water, ondertunneling in steden en olie- en gaswinning en de waarneming van uiterst kleine tectonische veranderingen die een komende grote aardbeving kunnen aankondigen.

José Romero van het Zwitsers agentschap dat zich bezighoudt met het milieu, bossen en landschappen sprak over de rol van satellieten als 'milieu-agent' voor de verschillende multinationale milieuovereenkomsten. 'De voordelen van aardobservatie vanuit de ruimte zijn het globale beeld, de mogelijkheid om periodiek in de tijd in te zoomen van grote naar kleine gebieden en, vooral, dat het relatief goedkoop is.'