Arctisch zee-ijs vriest weer dicht

Dit jaar was het voor het eerst in ruim 30 jaar metingen met satellieten, dat zowel de Noordelijke Zeeroute als de Noordwestelijke Doorvaart gedurende enkele weken tegelijk open waren.

"De analyse van gegevens van ESA's satelliet Envisat en van andere kunstmanen laat zien dat de Noordelijke Zeeroute zich opende toen een route door de Vilkitski Strait op 5 september vrij kwam", liet hoofdonderzoeker Pablo Clemente-Colón van het Amerikaanse National Ice Center (NIC) via e-mail weten vanaf de ijsbreker Healy in het noordpoolgebied. Daar brengen de Amerikaanse en de Canadese kustwacht het zee-ijs in kaart.

"Het is voor het eerst sinds het begin van onze activiteiten dat beide historische passages in hetzelfde jaar open waren", aldus Clemente-Colón. "Tegen 22 september leken ze allebei weer gesloten."

De meest directe route van de Noordwestelijke Doorvaart, een lang gezochte korte route van Europa naar Azië via het noordpoolgebied van Canada ging dit jaar voor de tweede opeenvolgende keer "open".

"Al vanaf 18 augustus werd uit de NIC-analyse van gegevens van de Advanced Synthetic Aperture Radar (ASAR) aan boord van Envisat duidelijk dat de Noordwestelijke Doorvaart bevaarbaar leek. We waren wel nog wat terughoudend omdat er nog een aanzienlijke hoeveelheid ijs aanwezig was", vertelde Clemente-Colón.

De meer zuidelijk gelegen Noordwestelijke Amundsen Doorvaart ging in juli 2008 open en lijkt volgens de ASAR-beelden de komende dagen te zullen sluiten.

De Noordelijke Zeeroute strekt zich van de Noorse Zee, via de Arctische kust van Azië en over de Beringzee uit naar de Stille Oceaan, terwijl de Noordwestelijke Doorvaart langs de noordelijke kust van het Noord-Amerikaanse continent loopt.

Elk jaar worden enorme hoeveelheden zee-ijs gevormd in de Noordelijke Ijszee (Arctische Oceaan). Nadien smelt het weer af, maar dat gebeurt aan een versneld tempo.

Satellieten namen de afgelopen 30 jaar een vermindering waar van de minimale omvang van het ijs op het eind van de zomer van ongeveer 8 miljoen vierkante kilometer in het begin van de jaren '80 tot een historisch minimum van minder dan 4,27 miljoen vierkante kilometer in 2007, zoals waargenomen door Envisat.

Dit jaar werd het record van de minimale omvang niet gebroken, maar dat betekent niet dat het zee-ijs aan een herstel toe is. "De komende jaren mogen we meer records of bijna-records verwachten", aldus Clemente-Colón.

Het noordpoolgebied is één van de moeilijkst toegankelijke gebieden op de aarde. Er zijn vaak lange perioden van slecht weer en duisternis. Voor er satellieten waren was het daarom heel moeilijk om metingen van het zee-ijs uit te voeren.

Radars aan boord van satellieten voor aardobservatie, zoals ASAR aan boord van Envisat, zijn uitermate geschikt voor de waarnemingen van de poolstreken, omdat ze door wolken heen en ook bij duisternis opnamen kunnen maken.

ESA stelt al meer dan 20 jaar satellietgegevens van de cryosfeer ter beschikking. De cryosfeer zijn de gebieden waar water voorkomt in de vorm van sneeuw, permafrost, pakijs en gletsjers. ESA levert momenteel een bijdrage aan het International Polar Year 2007-2008, één van de meest ambitieuze gecoördineerde wetenschappelijke programma's ooit in de noord- en zuidpoolgebieden.

In november zal tijdens een ministeriële conferentie van de ESA-lidstaten een ESA-initiatief op het vlak van klimaatverandering worden voorgesteld. Het verder verzamelen van gegevens (sinds 1991) over het noordpoolgebied maakt daar deel van uit.

In 2009 staat de lancering van de satelliet CryoSat 2 op het programma, waarmee ESA een nieuwe belangrijke bijdrage wil leveren aan het onderzoek van de cryosfeer. De kunstmaan moet drie jaar lang waarnemingen uitvoeren, die uitsluitsel moeten opleveren over de snelheid waarmee de dikte en de omvang van het zee-ijs afnemen.