Leven kan zich niet verstoppen voor Mars Express

De ambitieuze ESA-sonde Mars Express is de volgende die de Rode Planeet gaat verkennen en de eerste Europese. Mars Express wordt in 2003 gelanceerd en zal het eerste ruimtetuig zijn sinds de Vikings dat op zoek gaat naar bewijzen, rechtstreeks of onrechtstreeks, van eventueel vroeger of huidig leven op Mars. Deze keer hebben de onderzoekers meer kennis en inzicht in huis om naar leven op Mars te gaan zoeken. De kansen op succes lijken er dan ook goed uit te zien.

Sinds de Viking-missies zijn onze verwachtingen in verband met leven op Mars drastisch veranderd. Vandaag zien onderzoekers verschillende alternatieven:

 

• Er is leven op Mars, maar de levensvormen zijn zo klein dat men ze nauwelijks kan zien en ze zijn waarschijnlijk onder het oppervlak terug te vinden;
• Er is geen leven meer op Mars, maar het is er wel ooit geweest en het had kleine afmetingen. We moeten dus zoeken naar fossielen en niet naar levende organismen.
• Er is geen leven op Mars en het is er ook nooit geweest.

Andere strategie

De twee Viking-sondes, die in 1975 werden gelanceerd, hadden elk een lander mee die in 1976 een zachte landing op het Marsoppervlak maakten. Elk van deze landers had drie biologische experimenten aan boord. Ze zochten naar microben of micro-organismen of hun ‘handtekening’ in de Marsgrond. De drie experimenten, die elk van een verschillend uitgangspunt vertrokken, leverden al snel positieve resultaten op. Maar de euforie ebde snel weg toen de onderzoekers zich realiseerden dat de resultaten gemakkelijk konden verklaard worden door een niet-biologisch proces. Merkwaardig was dat niemand dit niet-biologische proces dat de geleerden om de tuin leidde voor de lancering had voorzien.

De ESA-sonde Mars Express zal in december 2003 bij Mars aankomen en een heel andere strategie volgen dan de Vikings. Hij bestaat uit een orbiter en een lander, Beagle 2 genaamd als een ‘eerbetoon aan het schip waarop Charles Darwin de inspiratie vond om zijn evolutietheorie te schrijven’. Dat zegt Agustin Chicarro, ESA-projectwetenschapper voor Mars Express. Hij wijst er eveneens op dat ‘deze missie inderdaad even revolutionair zou kunnen zijn als de ideeën van Darwin omdat het de eerste is na de Vikings die naar leven gaat zoeken.’

Een belangrijk verschil tussen Mars Express en de Vikings is dat de onderzoekers er zich nu van bewust zijn dat ze ook naar fossiele sporen van vroeger leven moeten zoeken. Enkele biologische experimenten volstaan daarvoor niet. De onderzoekers van het Mars Express-project zullen verschillende soorten testresultaten combineren om bijvoorbeeld resultaten die elkaar tegenspreken van de tafel te vegen.

Zoeken naar biologische activiteit

Soms zal het bewijs onrechtstreeks zijn, vooral wanneer men zich concentreert op de speurtocht naar water. De orbiter van Mars Express zal zeven instrumenten aan boord hebben, los van de Beagle 2-lander. Een van de instrumenten zal de volledige planeet in kleur en in 3D fotograferen met een resolutie van ongeveer 10 meter. Een ander instrument zal uiterst nauwkeurig nagaan welke mineralen er op het Marsoppervlak zijn te vinden. ‘Deze gegevens zullen de sleutel zijn om te bepalen hoeveel water er in het verleden op Mars was. Daaruit kan men dan een schatting maken van hoeveel water er is overgebleven’, zegt Chicarro.

Een derde instrument aan boord van Mars Express zal zoeken naar water onder het oppervlak om te meten hoe dik de laag ijs of permafrost is. Dat is een dikke grondlaag onder het oppervlak waarvan de temperatuur het hele jaar door onder het vriespunt ligt. Ander onderzoek zal de hoeveelheid water in de atmosfeer bepalen evenals de watercyclus. Men vraagt zich onder meer af hoe het water op de polen afgeleverd wordt en hoe het verdampt volgens de seizoenen.

Het is de lander Beagle 2 die als taak heeft te zoeken naar rechtstreekse bewijzen van vroegere of huidige biologische activiteit. Beagle 2 wordt ontplooid in een gebied dat waarschijnlijk vroeger door water is overspoeld en daar zal hij zijn robotarm met de meeste instrumenten uitklappen. Beagle 2 heeft verschillende instrumenten aan boord, waaronder een geheel voor de analyse van gassen dat zal bepalen of Martiaanse carbonaten, als ze bestaan, een rol hebben gespeeld bij biologische processen. Als er bepaalde gassen op Mars voorkomen, zoals methaan, waarvan onderzoekers denken dat ze alleen maar geproduceerd kunnen worden door organismen die op of onder het oppervlak leven, dan zal de 'neus' van Beagle 2 ze waarnemen.

De dunne Marsatmosfeer kan niet verhinderen dat ultraviolette straling van de zon mogelijk leven doodt. Daarom is het belangrijk dat ook onder het Marsoppervlak wordt gekeken, onder en in grote rotsblokken. Beagle 2 zal stalen Marsgrond verzamelen met een 'mol' die kleine afstanden over het oppervlak kan kruipen met een snelheid van één centimeter per zes seconden, en die tot anderhalve meter diep kan graven. Als het graafwerk te moeilijk wordt verzekert kan hij zich een weg slijpen tot binnen in de Marsrotsen. Met al deze hulpmiddelen zal Mars Express van alle Marsmissies het meest kans hebben om leven op Mars te ontdekken. En er is geen enkele plaats waar het zich kan verstoppen.