Ruimtevaart belangrijk voor wetenschap en techniek, vindt Nederlandse kandidaat-astronaut

Tijdens zijn tiendaagse ruimtevlucht zal André Kuipers (44) een vijftiental grotendeels Nederlandse wetenschappelijke en industrieel-technologische experimenten uitvoeren.

Kuipers is sinds eind 1998 astronaut van de European Space Agency (ESA). Hij is arts en al ruim 10 jaar betrokken bij wetenschappelijk ruimteonderzoek. De Amsterdammer traint sinds een aantal maanden intensief in Rusland ter voorbereiding op de vlucht. ESA organiseert de eerste ruimtemissie van Kuipers. De Nederlandse Ministeries van Economische Zaken (EZ) en Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OcenW) dragen gezamenlijk 12,5 miljoen euro bij aan de kosten van deze ruimtevlucht.

Net zoals dat voor Belgische onderzoekers het geval was bij de vlucht van Frank De Winne is de missie van Kuipers een unieke kans voor de Nederlandse wetenschap en industrie om een groot aantal experimenten uit te voeren in het International Space Station (ISS). Ook de vlucht van Kuipers moet de interesse voor ruimtevaart en verwante technologische en wetenschappelijke onderwerpen bij de jeugd te vergroten.

Nieuwe reddingsboot

Na een reis van twee dagen met de Sojoez zal Kuipers aankomen in het ISS, dat verschillende laboratoria en onderzoeksfaciliteiten heeft. In opdracht van onderzoeksinstellingen en bedrijven zal hij een reeks biologische, medische, technische, natuurkundige en scheikundige experimenten uitvoeren.

Deze worden in samenwerking met ESA, het Nationaal Instituut voor Ruimteonderzoek (SRON) en het Nederlands Instituut voor Vliegtuigontwikkeling en Ruimtevaart (NIVR) en de Ministeries van EZ en OCenW voorbereid en maken gebruik van de gewichtloosheid die er aan boord van het ruimtestation is. Eén van de experimenten bekijkt de mechanismen waarmee menselijke cellen met elkaar communiceren. Een ander experiment heeft als doel lampen te ontwikkelen die veel efficiënter met energie omgaan.

De vlucht van Kuipers is zoals de missie van De Winne in de eerste plaats bedoeld om het Sojoez-ruimteschip, de ‘reddingsboot’ voor de vaste bemanning, te vervangen. Kuipers zal samen met collega’s de nieuwe Sojoez naar het ruimtestation brengen en na ruim een week met de ‘oude’ Sojoez weer terugkeren naar de aarde.

ESA maakt van dit type halfjaarlijkse vluchten gebruik om extra wetenschappelijk onderzoek in de ruimte uit te voeren. Het ISS is een permanent bemand wetenschappelijk ruimtelaboratorium met onderdelen van Amerikaanse, Russische, Japanse, Canadese en Europese makelij. Het ruimtestation zal na voltooiing uiteindelijk ongeveer zo groot als een voetbalveld zijn. Het vliegt op een hoogte van ongeveer 400 kilometer iedere 90 minuten een baan rond onze planeet.

Tweede Nederlander

André Kuipers is de tweede Nederlander die de ruimte ingaat. Wubbo Ockels was de eerste Nederlandse astronaut en vloog in 1985 met het Europese Spacelab aan boord van de Space Shuttle. Spacelab was de voorganger van het Columbus-ruimtelaboratorium, de belangrijkste Europese bijdrage aan het ruimtestation. Columbus wordt in oktober 2004 aan het station gekoppeld.

In 2003 zullen naast Kuipers nog twee andere ESA-astronauten naar het ruimtestation reizen: de Spanjaard Pedro Duque met een Sojoez en de Zweed Christer Fuglesang met een spaceshuttle.

André Kuipers is al sinds zijn twaalfde gefascineerd door ruimtevaart. Hij vindt ruimtevaart zeer belangrijk voor vernieuwingen op het gebied van wetenschap en techniek. Experimenten die nu in het ISS worden uitgevoerd, kunnen later op aarde worden toegepast.

Experimenten

'Of ik blij ben met mijn ruimtevlucht? Dat kun je wel stellen,' lacht André Kuipers. 'Toen ik als ESA-astronaut werd geselecteerd, ging ik er van uit dat ik niet eerder dan in 2005, misschien zelfs pas in 2009 omhoog zou gaan.'

In die tijd was het nog zo dat je in de Verenigde Staten een opleiding moest volgen om als mission specialist aan boord van een spaceshuttle mee te vliegen. Voor die opleiding gold een lange wachttijd. Daarna zou het nog jaren kunnen duren om daadwerkelijk omhoog te gaan. En nu ineens volgend jaar: met een Sojoez naar het ISS. Ik zal mijn Russisch snel verder bij gaan spijkeren!'

'De acht dagen in het ISS ga ik benutten met het uitvoeren van biologische, scheikundige en natuurkundige experimenten. Zo is er een industrieel experiment dat is gericht is op de ontwikkeling van efficiëntere lampen.'

'Een ander industrieel experiment is de bestudering van schuim. Schuim kan erg hinderlijk zijn bij het transport van bijvoorbeeld olieproducten door slangen en leidingen. Op aarde kun je schuim moeilijk bestuderen, omdat het onder invloed van de zwaartekracht snel in elkaar stort. In gewichtloosheid kan schuim heel mooi in de loop van de tijd worden bestudeerd. Omdat ik arts ben ben ik blij dat ik ook wat medische experimenten kan uitvoeren.'

Linkerstoel

Wat opvallend is, vertelt Kuipers, is dat hij als boordingenieur op de linkerstoel in de Sojoez zal meevliegen. 'Die plaats was tot verleden jaar altijd voorbehouden aan Russen. Gewoonlijk was dat iemand van het Russische ruimtevaartbedrijf Energia. In het midden zit de commandant en op de rechterstoel zat tot anderhalf jaar geleden een arts of een wetenschapsastronaut uit Rusland of uit een ander land.'

'Tegenwoordig verkopen de Russen de rechterstoel aan ruimtetoeristen zoals Dennis Tito en Mark Shuttleworth. Dat ze ook de linkerstoel aanbieden aan professionele ESA-astronauten betekent dat hun eigen kosmonauten weliswaar minder vliegen, maar door de financiële injectie die ze ermee krijgen, houden ze wel hun bemande ruimtevaart op peil.'

Voordat het november 2003 is zal Kuipers nog heel wat moeten trainen en studeren. 'Ik heb inmiddels mijn lessen bemande ruimtevaart in Duitsland afgerond. In Zvjozdni Gorodok (Sterrendorp) bij Moskou heb ik een basistraining als kosmonaut gevolgd. Nog geen paar dagen geleden oefende ik daar in een ruimtepak onder water. Dat was schitterend. Het was nét alsof ik echt in de ruimte zweefde!'

Half december vertrek Kuipers naar Zvjozdni. 'Nu ik voor een vlucht ben geselecteerd, zal ik me moeten gaan verdiepen in alle Sojoez-systemen. Verder zal ik overlevingstraining moeten volgen, nog meer Russische les krijgen en trainen voor het Russische én het Amerikaanse deel van het ruimtestation. Ook zal ik mijn ruimtepak moeten testen in een vacuümkamer. Ik krijg het nog verschrikkelijk druk.'

Droom

Toch heeft Kuipers de inspanningen er graag voor over. Al sinds zijn twaalfde droomt hij over een verblijf in de ruimte. 'Mijn oma gaf me toen sciencefictionboekjes uit de Perry Rhodan-reeks cadeau,' blikt hij terug. 'Het was ook de tijd van de Thunderbirds op televisie en de bemande maanlandingen.'

'Verder verslond ik opengewerkte tekeningen over raketten, Skylab en futuristische ruimteschepen in het maandblad Kijk. In de jaren zeventig werd mijn belangstelling nog verder aangewakkerd door de serie Cosmos van wijlen astronoom Carl Sagan op televisie. Toen nam ik me voor om ruimtevaarder te worden.'

Na zijn atheneumexamen studeerde Kuipers medicijnen aan de Universiteit van Amsterdam. In het AMC werkte hij bij prof. W.J. Oosterveld, hoogleraar in de fysiologie van het evenwichtsorgaan. Oosterveld had onderzoek in gewichtloosheid gedaan voor de NASA. Zijn verhalen wakkerden Kuipers enthousiasme nog verder aan.

Na zijn studie te hebben voltooid werd Kuipers officier bij de Afdeling Luchtvaart Geneeskunde van de Koninklijke Luchtmacht. Daarna werkte hij voor het Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Geneeskundig Centrum (later Aëromedisch Instituut) in Soesterberg. Onder meer deed hij daar onderzoek naar contactlenzen voor piloten.

Geselecteerd

'Als brildrager ben ik bang geweest dat ik de ruimtevaart wel kon vergeten,' vervolgt Kuipers. 'Maar ik kreeg hoop toen ik op televisie de commandant van de eerste spaceshuttle, John Young, met een bril op in de cockpit zag zitten en later een foto van Wubbo Ockels met een bril op zag. In 1990, tijdens een nieuwe selectieronde voor ESA-astronauten, gaf ik me op als kandidaat-astronaut.'

Ondanks de grote concurrentie - er hadden zich duizenden Europeanen opgegeven - belandde Kuipers bij de laatste vijfentwintig. Hij werd toen niet geselecteerd voor een van de zes opleidingsplaatsen. Wel was hij ondertussen als gemeenschappelijk coördinator voor fysiologische experimenten bij ESA gaan werken. Bij een nieuwe ronde, in 1998, werd hij alsnog voor de opleiding tot astronaut geselecteerd.

Jongeren enthousiast maken

'Als ik straks boven ben, zal ik ook proefnemingen doen om de Nederlandse jeugd enthousiast proberen te maken voor wetenschap en techniek,' zegt Kuipers. 'Er wordt door bepaalde groeperingen nog wel eens geageerd tegen het zogenaamd geldverslindende aspect van ruimtevaart.'

'Ik kan niet genoeg benadrukken dat je móet investeren in ruimtevaart wil je ook kunnen innoveren. Experimenten die we nú in het ISS uitvoeren vinden later op aarde hun toepassing. Daarboven zweeft een bijzonder laboratorium. Ik ben zelf arts, dus ik kan vertellen hoe belangrijk medisch onderzoek in gewichtloosheid ook voor patiënten op aarde kan zijn.'

'Ach, weet je: over een paar honderd jaar kijkt de mensheid tegen dit soort standpunten ongetwijfeld anders aan dan nu. Dan zie je niet meer dit soort hobbels en vind je in geschiedenisboekjes gewoon de reeks: Spoetnik, Joeri Gagarin, eerste maanlanding, internationaal ruimtestation, maanbases, eerste mens op Mars. Ik ben er van overtuigd dat we ons planetenstelsel en later ook de interstellaire ruimte verder zullen gaan verkennen.'

'Op het gebied van ruimtevaart en ruimteonderzoek staan ons nog heel wat interessante en spannende ontwikkelingen te wachten. Kijk alleen maar naar onze huidige technologie. Die had toch ook niemand in de middeleeuwen kunnen voorspellen?'