Vlaamse 'stratelliet' Mercator in 2008 operationeel

Een stratelliet kan maanden boven een regio blijven hangen om bijvoorbeeld gebieden in kaart te brengen of olievervuiling op zee op te sporen. Het woord stratelliet is een samensmelting van satelliet en stratosfeer.

Slechts 18 kilogram

Het Vlaamse stratellietproject is genoemd naar de beroemde cartograaf Mercator (1512-1594) uit de zestiende eeuw. Het gaat om een uiterst licht toestel van amper 18 kilogram uit composietmaterialen, en uitgerust met een uiterst geminiaturiseerde nuttige lading (camera, radar of laser).

Het ziet eruit als een vleugel met een spanwijdte van 16 meter, bedekt met zonnecellen en voortgestuwd door vier elektrische motoren.

Mercator wordt in samenwerking met het Britse QinetiQ ontwikkeld door het bedrijf Verhaert in Kruibeke, dat ook al instond voor de succesvolle ESA-microsatelliet PROBA 1 voor aardobservatie. Die werd gelanceerd in 2001 met behulp van een Indiase raket. Sinds eind 2003 werkt het aan de opvolger PROBA 2 voor waarneming van de zon.

Een High Altitude Long Endurance Unmanned Air Vehicle, kortweg HALE-UAV, zou gedurende drie tot vier maanden in een stationaire positie op een hoogte van 18 kilometer kunnen vliegen om de aarde waar te nemen. Mercator kan in die tijd een gebied met de oppervlakte van heel België tot in de kleinste details in kaart brengen.

En er zijn nog andere toepassingen: snellere detectie van olievervuiling op zee of het zoeken naar optimale inplantingsplaatsen voor GSM-masten.

Integrale aanpak

Verhaert gaat voor een integrale aanpak van camera, vliegtuig en besturingssysteem. De computer is van hetzelfde type als voor de PROBA-satelliet. Een stratelliet heeft heel wat voordelen. Hij kan opstijgen met een ballon, zodat geen vliegveld nodig is.

Na negentig minuten bevindt hij zich al in de stratosfeer. Daar worden de motoren, draaiend op zonne-energie, ingeschakeld. Vanuit een mobiel grondstation kunnen tot twee van deze tuigen worden aangestuurd. En een stratelliet is vele malen herbruikbaar en milieuvriendelijk.

Mercator 1 is de eerste versie van een dergelijke stratelliet en is uitgerust met een multispectrale camera van twee kilogram en gelijkt enigszins op de HALE-UAV Zephyr 4 die QinetiQ momenteel, opgehangen aan een stratosferische ballon, test.

Synergie

De Vlaamse regering heeft besloten 18 miljoen euro te investeren in dit programma via de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO). 11 miljoen euro gaat naar de aankoop van de stratosferische waarnemer waarmee de eerste tests eind 2005 zullen worden uitgevoerd en 7 miljoen gaat naar een platform voor onderzoek van het milieu.

De synergie van deze groeiende onderzoekspool van het VITO en het zeer specifieke en geavanceerde industrieel aanbod van Mercator 1 is opmerkelijk en opgemerkt door de Vlaamse overheid. Het samengaan van de behoeften van een onderzoeksinstelling en een innovatief ondernemingsplan komt niet alle dagen voor.

Het VITO in Mol beschikt over heel wat knowhow op het vlak van aardobservatie. Het verwerkt en archiveert onder meer de opnamen van de Vegetation-instrumenten aan boord van de aardobservatiesatelliet SPOT 4 en SPOT 5. Het zal nu ook instaan voor de controle van Mercator 1 en de ontvangst van de waarnemingsgegevens.

ESA financiert de sensoren aan boord en de software om de gegevens te verwerken.

Europese dimensie

Het VITO denkt al aan verschillende modellen voor stratellieten. Ze zullen met een multispectrale camera uitgerust zijn of met een laserscanner of een mini-radar SAR. Naargelang de missie zal de vleugel langer gemaakt kunnen worden zodat er een grotere nuttige lading kan worden meegevoerd en meer elektrische energie opgewekt.

Dé grote uitdaging voor de Vlaamse industrie, in het bijzonder OIP Sensor Systems, bij dit alles is de miniaturisering van de waarnemingsapparatuur in het kader van het ESA-programma PRODEX. Het controlestation voor de Vlaamse stratelliet wordt geleverd door Alcatell Bell Space en zal gevestigd worden in het VITO.

Vlaanderen wil Mercator 1 vanaf 2008 gebruiken als een operationeel stratosferisch waarnemingsstation voor precisie-cartografie en geografische informatie.

Verhaert en het VITO mikken met het HALE-UAV-systeem ook op de Europese markt in het kader van het programma Global Monitoring for Environment and Security (GMES). Tegen 2015 zouden er een vijftigtal exemplaren boven Europa kunnen rondvliegen.

Het Europees parlement heeft onlangs een resolutie goedgekeurd waarin de commissie wordt verzocht om te onderzoeken in hoeverre zulke tuigen niet kunnen worden ingezet bij disaster monitoring in Europa van bosbranden tot overstromingen en aardbevingen. Vlaanderen hoopt tegen die tijd met de nodige kennis van de partij te zijn.