Nederlandse meteorieten in tentoonstelling Sonnenborgh

Op één vraag heeft de tentoonstelling geen antwoord: wanneer komt de volgende grote meteoriet op aarde terecht? Alle andere worden wel beantwoord. Zo blijkt dat Nederland – voor zover bekend – vier keer werd opgeschrikt door een meteorietinslag, voor het laatst in 1990 bij het plaatsje Glanerbrug. De ‘Utrecht’ van 1843 was het spectaculairst. Een gierend geluid en harde knallen werden tot ver buiten de stad gehoord. En dan waren er nog de ‘Uden’ (1840) en de ‘Ellemeet’ (1925), die ook voor opschudding zorgden.

‘Meteorietinslagen zijn vrij zeldzaam en de kans dat we iets terugvinden is klein’, vertelt Robert Wielinga van Sonnenborgh. ‘Zelfs in het dichtbevolkte Nederland zijn er zelden mensen in de buurt van de inslagplek.’ De kans dat iemand geraakt wordt is dus minimaal. Reden voor Wielinga om de vier Nederlandse meteorieten te exposeren in het eerste deel van de tentoonstelling: ‘kleine dreiging’.

Meteorietonderzoek

In het tweede deel wordt meteorietonderzoek uit de doeken gedaan. Meteorieten zijn overblijfselen van de geboorte van ons zonnestelsel. Door ze nauwkeurig te bestuderen, hebben wetenschappers vastgesteld dat de aarde ongeveer 4,5 miljard jaar oud moet zijn. Ook konden ze aan de stenen zien dat bijna alle grote planeten en planetoïden hetzelfde zijn opgebouwd: nikkel en ijzer van binnen en gesteenten aan de buitenkant.

Amateur-astronoom Niek de Kort volgt het meteorietonderzoek op de voet en inventariseert zelf meteorietmeldingen in Nederland. ‘Een meteoriet is buitenaards materiaal dat helemaal gratis op aarde terecht komt. Vroeger werd de aarde bestookt met meteorieten. Maar het ergste is wel achter de rug. We zijn in de laatste druppels terechtgekomen van een kosmische regenbui.’

Kleinere ‘druppels’ halen de aarde niet. Ze verbranden hoog in onze dampkring, een effectief meteorietenschild. Alleen de grootste spatten uit elkaar en komen in enkele, soms tientallen stukken op de grond terecht. ‘Zonder dampkring was de aarde net zo pokdalig geweest als de maan’, aldus De Kort.

Dinosaurussen

In totaal zijn ongeveer driehonderd grote en kleinere meteorietkraters op aarde gevonden. Eén daarvan kent bijna iedereen. Misschien niet van naam, maar wel van de gevolgen. Bijna 65 miljoen jaar geleden sloeg een meteoriet in bij het plaatsje Chicxulub in Mexico. De gevolgen waren niet te overzien: enorme regenbuien van puin en een dampkring vol stof waar het zonlicht niet doorheen kon dringen. Zestig procent van al het leven op aarde stierf uit, waaronder de dinosaurus.

De meteoriet van Chicxulub heeft samen met andere ‘global killers’ een plek gekregen in het derde deel van de tentoonstelling: ‘grote dreiging’. Die dreiging is er nog steeds, ook al zitten we misschien niet meer in een hoosbui van meteorieten. De astronomische programma’s Spacewatch en Spaceguard turen de hemel af naar mogelijke inslagkandidaten. Inmiddels is zo’n zestig tot tachtig procent van de dreiging in kaart gebracht.

‘In de tentoonstelling kun je zien wat er gebeurt als zo’n enorme meteoriet de aarde bereikt’, vertelt Wielinga. ‘Kort gezegd is een inslag zoals die van 65 miljoen jaar geleden niet plezierig voor ons aardbewoners.’ Amateur-astronoom De Kort vindt de dreiging reëel, maar ligt er niet wakker van: ‘Als ik ’s nachts wakker lig, dan is het om te kijken naar de sterren en naar de kleine meteoren die de aarde nooit treffen, omdat ze verbranden in de dampkring: de vallende sterren!’

Tentoonstelling

Geïnteresseerden kunnen tot en met 9 april 2007 terecht bij Sonnenborgh voor de tentoonstelling ‘Dreiging uit de ruimte’. Er is materiaal van alle vier Nederlandse meteorieten, afkomstig van de faculteit Geowetenschappen van de Universiteit van Utrecht en Naturalis in Leiden. Met behulp van audiofragmenten en videobeelden wordt de beleving van de dreiging uit de ruimte nog realistischer neergezet en een computersimulatie rekent voor wat de gevolgen zijn van een zelfbedachte inslag.