Sterrenkijkdagen 2004

Bedoeling van de landelijke sterrenkijkdagen is dat iedereen op een informele wijze kan kennisnemen van de sterrenhemel. Mocht het weer niet meewerken, dan is allerlei informatie over de sterrenkundehobby te krijgen. Op sommige plaatsen worden presentaties over sterrenkunde en ruimtevaart gegeven of is een expositie ingericht. Dus ook bij slecht weer is een bezoek de moeite meer dan waard! De landelijke coördinatie van de sterrenkijkdagen is ook dit jaar weer in handen van Stichting ‘De Koepel’ te Utrecht.

Raadpleeg voor de preciese datum en tijden de lijst met kijkplaatsen, adressen en openingstijden. De toegang is veelal gratis, maar bij sommige sterrenwachten wordt een geringe entreeprijs gevraagd (zie de lijst op internet). Bij helder weer kunnen de kraters op de maan, de ringen van Saturnus en de manen van Jupiter worden bewonderd.

Wat is er te zien?

Maan met kraters
De maan heeft tijdens de sterrenkijkavonden de vorm van een dunne sikkel die iedere dag iets in breedte toeneemt. Op 29 maart is de maan half verlicht: dan is zij in Eerste Kwartier. Vooral op 26 maart de sikkel nog erg smal. Op 26 en 27 maart staat de maan in het sterrenbeeld Stier, op 28 maart in de Tweelingen. Op 26 maart staat de sterrengroep van het Zevengesternte rechts van de maan.

Met behulp van een verrekijker kunnen we op de maan enkele kraters zien; een telescoop toont er vele tientallen. Het Zevengesternte is een fraaie sterrenverzameling die het beste tot zijn recht komt met een verrekijker: een schitterend gezicht zo'n ‘sterrenhoop’ in de ruimte.

Venus en Mercurius
Aan het begin van de avond schittert de planeet Venus aan de westelijke hemel. Het is het helderste lichtje aan de hele hemel, afgezien van de maan. Met een telescoop bekeken vertoont Venus een schijngestalte. Eind maart lijkt Venus op een half verlichte maan. Rechtsonder Venus is kort na zonsondergang nog een kleinere stip te zien: dat is de planeet Mercurius.

Jupiter en heldere sterren
Jupiter is ook een heldere planeet: na Venus de meeste opvallende stip aan de hemel! Hij is vrijwel de hele nacht zichtbaar. Aan het begin van de avond staat hij in het oosten in het sterrenbeeld Leeuw.

Bekijken we Jupiter met een verrekijker dan kunnen we enkele kleine stipjes vlakbij de planeet opmerken. Met een telescoop zijn die veel duidelijker zichtbaar. Het zijn manen van Jupiter. In zo'n sterrenkijker is Jupiter zelf te zien als een iets afgeplat bolletje met een of meer donkere wolkenbanden erop.

Saturnus met de ring
Saturnus siert het sterrenbeeld Tweelingen en is herkenbaar als een vrij opvallende, maar niet al te heldere ‘ster’ die niet twinkelt. Saturnus met zijn fraaie ring is een van de mooiste hemellichamen die we met een amateurtelescoop kunnen waarnemen.

Behalve die ring toont een kijker ook Titan, een van de vele manen van Saturnus. De ruimteverkenner Cassini is nu onderweg naar Saturnus. Hij komt er in juli 2004 aan. In december 2004 komt Cassini ook in de buurt van Titan. Dat is een zeer belangrijk moment, omdat dan ESA’s Huygens-sonde wordt afgestoten.

Huygens zal in januari 2005 afdalen op het oppervlak van Titan. Titan is een zeer grote maan met een dikke atmosfeer die veel overeenkomsten vertoont met de oeratmosfeer van de aarde. De bedoeling is dat de sonde tijdens de afdaling wind-, wolken- en temperatuurmetingen gaat doen. Eenmaal op het oppervlak geland zal het ook de complexe organische chemie bestuderen die in de atmosfeer van Titan aan het werk is. In de oeratmosfeer van de aarde ontstonden ooit de eerste bouwstenen voor het leven.

Fraaie gasnevel
Het sterrenbeeld Orion staat aan ’s avonds in het zuidwesten. Onder de drie gordelsterren in het midden van dit sterrenbeeld zien we met het blote oog – als het goed helder is – een klein vlekje. De verrekijker laat een duidelijk neveltje zien en een telescoop biedt een prachtig grillige nevelvlek met sterretjes erin: de beroemde Orionnevel. Het is een gebied van waterstofgas tussen de sterren, op 1500 lichtjaar van ons vandaan, waar nog steeds nieuwe sterren geboren worden.

Ook in Vlaanderen worden Sterrenkijkdagen gehouden; op vrijdag 26 en zaterdag 27 maart.

Kijken naar ISS

Het internationaal ruimtestation (ISS) trekt tijdens de sterrenkijkavonden over West-Europa en is in het begin van de avonden uitstekend vanuit Nederland en België te zien. ISS komt op in het westen, trekt in enkele minuten als een zeer heldere 'ster' naar het oosten en dooft dan tamelijk plotseling uit aan de hemel. Dit 'uitdoven' komt doordat het ruimtestation de nachtkant van de aarde in vliegt en dus geen zonlicht meer ontvangt. Wie goed kijkt, kan de heldere, witgele 'ster' die ISS vormt tegen het tijdstip van uitdoven lichtzwakker en roodkleuriger zien worden. Het ruimtestation ontvangt dan het laatste licht van de achter de aarde ondergaande zon.

De sterrenkaarten tonen de weg van ISS langs de hemel, gezien vanuit Utrecht. Hoe verder de waarnemingsplaats van Utrecht, des te groter worden de verschillen in tijdstip en ook de weg lang de hemel. Tijdstippen van zichtbaarheid en sterrenkaarten zijn voor de belangrijkste steden in Nederland en België zelf op te vragen via de speciale ESA-webpagina ISS: Where is it now?.

Vergeet niet naar ISS te kijken! In april vertrekt de Nederlandse ESA-astronaut André Kuipers naar het internationaal ruimtestation.

Vrijdag 26 maart: kans 1 [Klik voor hemelkaart]
ISS komt in het westen op omstreeks 19:34:00 en bereikt omstreeks 19.36:00 een hoogte van 10 graden boven de horizon. Het ruimtestation trekt hoog langs de hemel (op 82 graden boven het zuiden om 19:39:00) en dooft om 19:42:20 op 8 graden boven de oostelijke horizon uit in de aardschaduw. Door de lage stand is dit niet goed te zien.

Vrijdag 26 maart: kans 2 [Klik voor hemelkaart]
Anderhalf uur later komt ISS weer over West-Europa. Opkomst omstreeks 21:09:30, hoogte van 10 graden omstreeks 21:11:30. Omstreeks 21:14:15 dooft ISS spectaculair uit in de buurt van de heldere planeet Saturnus. De hoogte bedraagt dan 55 graden boven de horizon.

Zaterdag 27 maart: kans 1 [Klik voor hemelkaart]
ISS komt in het westen op omstreeks 20:05:10 en bereikt omstreeks 20.07:10 u. een hoogte van 10 graden boven de horizon. Het ruimtestation trekt hoog langs de hemel (op 80 graden boven het zuiden omstreeks 20:10:15) en dooft om 20:12:20 op 18 graden boven de oostelijke horizon uit in de aardschaduw.

Zaterdag 27 maart: kans 2 [Klik voor hemelkaart]
Ook op zaterdagavond is ISS anderhalf uur later weer te zien. Maar het wordt een zeer moeilijke waarneming omdat het verder in de nacht is en ook ISS al snel na zijn opkomst in de aardschaduw duikt en uitdooft. Opkomst omstreeks 21:40:45, hoogte van 10 graden omstreeks 21:42:50. Uitdoving omstreeks 21:44:15 op 21 graden hoogte vlakbij het sterrenbeeld Orion.

Zondag 28 maart: één kans [Klik voor hemelkaart]
Op zondag 28 maart is er maar één kans op het waarnemen van ISS. Opkomst omstreeks 22:36:15 (zomertijd!), hoogte van 10 graden omstreeks 22:38:20, maximale hoogte van 54 graden omstreeks 22:41:20. Omstreeks 22:42:20 dooft het ruimtestation spectaculair uit in de buurt van de zeer heldere planeet Jupiter.