Ulysses boven de zuidpool van de zon
Vandaag werd Ulyssses de eerste ruimtesonde die twee keer over de zuidpool van de zon vloog. De Europese sonde bereikte een meest zuidelijke zonnebreedte van 80,1 graden. Het internationale team deskundigen van deze ruimtemissie hief het glas op de onverschrokken zonsverkenner. Een paar weken vierden zij al het 10-jarige jubileum van zijn lancering.
De eerste keer dat Ulysses over de zuidpool van de zon vloog was op 13 september 1994. De zon was toen op weg naar een zogenaamd zonnevlekkenminimum en vertoonde maar heel weinig activiteit. Dit keer is dat anders. De elfjaarlijkse zonnevlekkencyclus bereikt nu zijn maximum en de zon is dus zeer actief. Dat is een kolfje naar de hand van de zonnedeskundigen. "De zon is de enige ster die we van nabij kunnen bestuderen," zegt Richard Marsden, die bij ESA verantwoordelijk is voor de wetenschappelijke kant van het Ulysses-project. "We willen weten hoe de zon zich onder allerlei verschillende omstandigheden gedraagt."
Door de metingen boven de zuidpool van de zon te vergelijken met die van zes jaar geleden, valt een nieuw stukje van puzzel over de zon op zijn plaats. "Deze keer ziet Ulysses bijvoorbeeld niet de zeer snelle stromingen van zonnewind boven de poolstreken die zo karakteristiek waren tijdens het zonnevlekkenminimum," zegt Marsden.
In plaats van de eerdere stormkracht met snelheden oplopend tot 750 km/s, meet Ulysses nu windsnelheden die ternauwernood uitkomen boven 600 km/s. "Door na te gaan waar deze wind van middelmatige snelheid vandaan komt, krijgen we een veel beter beeld over het gebied van de zonsatmosfeer waarin de verschillende windstromingen worden opgewekt," zegt Marsden.
Alsof de zon wist dat hij speciaal bezoek kreeg, veroorzaakte hij begin november een spectaculair vuurwerk. De zonsuitbarsting, die ook ESA's zonsverkenner SOHO besproeide met een van de meest intense uitbarstingen van deeltjes sinds 1976, werd ook geregistreerd door de instrumenten aan boord van Ulysses. En dat ondanks het feit dat de sonde zich toen al hoog boven zuidpool van de zon bevond.
De bijzondere positie die Ulysses nu inneemt, helpt de processen te ontrafelen die ten grondslag liggen aan heftige uitwassen van het 'ruimteweer'. Een beter begrip hiervan is van cruciaal belang omdat satellieten en astronauten in de ruimte gevaar lopen door bombardementen van zulke hoog energetische deeltjes.
Ulysses verkenningstocht door de ruimte is nog lang niet over. Als de tocht over de zuidpool van de zon in januari ten einde is, daalt de zonde weer langzaam af naar het equatoriale vlak alvorens in oktober 2001 naar noordelijke breedten te verhuizen. De zonsacitiviteit is dan inmiddels aan het afnemen en het magneetveld van de zon is waarschijnlijk van polariteit (noord-zuid oriëntatie) veranderd. Niemand weet wat Ulysses dan zal aantreffen. "Maar wat het ook is, we staan te popelen om dat uit te vinden," zegt Marsden. Voordat het zover is, hebben de zonnedeskundigen nog hun handen vol met de bestudering van het zuidpoolgebied op de zon.
