Wanneer ontdekt ESA-kunstmaan SOHO zijn 500ste komeet?

SOHO of Solar and Heliospheric Observatory ging in 1995 de ruimte in en ontdekte zijn honderdste komeet in februari 2000. Een goede twee jaar later is dat aantal meer dan verviervoudigd. De meeste kometen die SOHO waarneemt zijn sungrazers die als een kamikaze in de atmosfeer van de zon duiken en er verdampen.

Weldra is het dus de beurt aan nummer 500. Reden genoeg om een wedstrijd voor het grote publiek te organiseren, dacht het SOHO-team van ESA en de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA. Voorspel de juiste datum en tijdstip van de periheliumdoorgang (dichtste passage voorbij de zon) van komeet SOHO-500 en win onder meer een SOLARMAX-DVD met een documentaire van 40 minuten waarin SOHO een hoofdrol speelt en die de strijd verhaalt om de zon beter te begrijpen, een T-shirt en een poster. Wees snel want de wedstrijd eindigt op 1 juni 2002. Surf voor meer info naar wedstrijd SOHO.

Vlaggenschip

SOHO is een internationaal samenwerkingsproject tussen ESA en NASA. Hij vormt samen met de vier Cluster-satellieten de eerste hoeksteenmissie van het wetenschappelijk programma van ESA. SOHO en Cluster maken op hun beurt nog eens deel uit van het International Solar-Terrestrial Physics Programme waarin ESA en NASA onder meer nog samenwerken met Japan en Rusland. Normaal moest SOHO na zijn lancering in 1995 tot 1998 operationeel zijn. Maar de kunstmaan doet het zo goed dat ESA en NASA besloten er tot 2003 mee door te gaan, interessant om waarnemingen van verschillende tijdstippen te vergelijken. De zon is immers niet altijd even actief. Even liep het mis. In 1998 stond SOHO meer dan 4 maanden op non-actief, maar hij werd terug tot leven gewekt. Op het einde van dat jaar faalde de laatste van drie gyroscopen, die fundamenteel zijn voor de oriëntatie. Maar de vluchtleiders slaagden erin Europa's zonnewaarnemer verder te laten werken.

SOHO is een waar vlaggenschip van de internationale inspanning om onze meest nabije ster uitgebreid te onderzoeken. Want wat er in, op en rond de zon gebeurt is van het allerhoogste belang voor alle leven op onze planeet.

SOHO is 'op post' op een afstand van ongeveer 1,5 miljoen kilometer van de aarde en draait langzaam in ongeveer zes maanden tijd in een halobaan rond het zogenaamde Lagrange-punt 1. Van daaruit heeft hij een ongestoorde kijk op de zon.

SOHO is voor ESA gebouwd door de Europese ruimtevaartindustrie. NASA lanceerde de kunstmaan en is verantwoordelijk voor de vluchtcontrole vanuit het Goddard Space Flight Center bij Washington, D.C. en de communicatie. SOHO heeft 12 wetenschappelijke instrumenten aan boord, waarvan er negen onder leiding van Europese onderzoekers staan. In totaal zijn meer dan 500 onderzoekers in 20 landen rechtstreeks betrokken bij de waarnemingen met SOHO.

De zon van binnen en van buiten

De SOHO-instrumenten zijn voortdurend naar de zon gericht. SOHO stuurt dag in dag uit opwindende gegevens naar de aarde door over het gedrag en de aard van de zon. In heel de wereld worden de beelden en gegevens van SOHO gebruikt om te voorspellen wanneer slecht ‘ruimteweer’, afkomstig van de zon, het reilen en zeilen op onze planeet bedreigt. Dat kan onder meer defecten aan computers als gevolg hebben. Energetische deeltjes van de zon zijn ook schadelijk voor astronauten en satellieten in de ruimte.

SOHO bestudeert de zon letterlijk van binnen en van buiten: van het hete binnenste over het zichtbare oppervlak met de zonnevlekken tot de bijzonder hevige atmosfeer en de zogenaamde zonnewind, de stroom van geladen atomen en elektronen die de zon de ruimte in spuwt en die de heliosfeer vult. Onze ster is bijzonder dynamisch. Dat tonen de waarnemingen van SOHO overduidelijk aan. SOHO ziet onder meer ingewikkelde stromen van gas onder het zonneoppervlak en snelle veranderingen in het patroon van magnetische velden. De satelliet ziet non-stop explosies op de zon en merkwaardige schokgolven. Die laten toe het binnenste van de zon te bestuderen via helioseismologie.

In 1999 nam SOHO geëlektrificeerd gas waar dat als water door barsten in een dam naar buiten stroomt rond magnetische 'slagbomen' op de zon. Het gas haast zich daarna met een snelheid van 3 miljoen kilometer per uur als de zonnewind de ruimte in. Wat is de zonnewind precies? Hoe ontstaat hij? Het is één van de belangrijkste vragen die SOHO moet helpen oplossen.

Belangrijke Belgische bijdrage

SOHO is ook voor ons land een goede gelegenheid om aan zonneonderzoek van de bovenste plank te doen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat België nauw bij SOHO betrokken is. Het Departement Zonnefysica van de Koninklijke Sterrenwacht van België (KSB) nam samen met het Centre Spatial de Liège (CSL) deel aan de ontwikkeling van de Extreme Ultra-violet Imaging Telescope (EIT) aan boord van SOHO. De Sterrenwacht voert waarnemingen met deze telescoop uit en onderzoekt de plaatselijke en globale kenmerken van de zonneatmosfeer.