André Kuipers kijkt uit naar zijn ruimtevlucht

“Of ik blij ben met de vaststelling van mijn ruimtevlucht? Dat kun je wel stellen,” lacht André Kuipers, die juist is teruggekeerd van een training in het opleidingscentrum voor kosmonauten in Sterrenstad nabij Moskou. “Toen ik als ESA-astronaut werd geselecteerd, ging ik er van uit dat ik niet eerder dan in 2005, misschien zelfs pas in 2009 omhoog zou gaan. In die tijd was het nog zo dat je in de VS een opleiding moest volgen om als mission specialist aan boord van een space shuttle mee te vliegen. Voor die opleiding gold een lange wachttijd. Daarna zou het nog jaren kunnen duren om daadwerkelijk omhoog te gaan. En nu ineens volgend jaar: met een Sojoez naar het ISS. Ik zal mijn Russisch snel verder bij gaan spijkeren!”

“Mijn vlucht is bedoeld om een Sojoez-capsule die aan het ISS is gekoppeld te vervangen,” vervolgt Kuipers. “De Sojoez dient namelijk als ‘reddingsboot’ voor de vaste bemanning van het ISS. Elk half jaar moet hij door een nieuw exemplaar worden vervangen. De bemanning die de nieuwe Sojoez tijdens deze ‘taxivlucht’ omhoog brengt, keert met het oude exemplaar naar de aarde terug. Tussentijds verblijft de bemanning acht dagen in het ruimtestation. Die acht dagen ga ik benutten met het uitvoeren van biologische, chemische en natuurkundig experimenten. Zo is er een industrieel experiment dat is gericht op de ontwikkeling van efficiëntere lampen. Een ander industrieel experiment is de bestudering van schuim. Schuim kan erg hinderlijk zijn bij het transport van bijvoorbeeld olieproducten door slangen en leidingen. Op aarde kun je schuim moeilijk bestuderen, omdat het onder invloed van de zwaartekracht snel in elkaar stort. In gewichtloosheid kan schuim heel mooi in de loop van de tijd worden bestudeerd. Omdat ik arts ben, ben ik blij dat ik ook wat medische experimenten uit kan voeren.”

Wat opvallend is, vertelt Kuipers, is dat hij als boordingenieur op de linkerstoel in de Sojoez zal meevliegen. “Die plaats was tot verleden jaar voorbehouden aan Russen. Gewoonlijk was dat iemand van het Russische ruimtevaartbedrijf Energia. In het midden zit de commandant en op de rechterstoel zat tot anderhalf jaar geleden, een arts of een wetenschapsastronaut uit Rusland of uit een ander land. Tegenwoordig verkopen de Russen de rechterstoel aan ruimtetoeristen zoals Dennis Tito en Mark Shuttleworth. Dat ze ook de linkerstoel aanbieden aan professionele ESA astronauten, betekent dat hun eigen kosmonauten weliswaar minder vliegen, maar door de financiële injectie die ze ermee krijgen, houden ze wel hun bemande ruimtevaart op peil.”

Voordat het november 2003 is, zal Kuipers nog heel wat moeten trainen en studeren. “Ik heb inmiddels mijn lessen bemande ruimtevaart in Duitsland afgerond. In Sterrenstad heb ik een basistraining als kosmonaut gevolgd. Nog geen paar dagen geleden oefende ik daar in een ruimtepak onder water. Dat was schitterend. Het was nét alsof ik echt in de ruimte zweefde! Half december vertrek ik weer naar Sterrenstad. Nu ik voor een vlucht ben geselecteerd, zal ik me moeten gaan verdiepen in alle Sojoez-systemen. Verder zal ik survival training moeten volgen, nog meer Russische les krijgen, en trainen voor het Russische én het Amerikaanse deel van het ruimtestation. Ook zal ik mijn ruimtepak moeten testen in een vacuümkamer. En natuurlijk moet ik alle experimenten leren uitvoeren. Ik krijg het nog verschrikkelijk druk.”

Toch heeft Kuipers de inspanningen er graag voor over. Al sinds zijn twaalfde droomt hij over een verblijf in de ruimte. “Mijn oma gaf me toen science-fictionboekjes uit de Perry Rhodan-reeks cadeau,” blikt hij terug. “Het was ook de tijd van de Thunderbirds op televisie en de bemande maanlandingen. Verder verslond ik opengewerkte tekeningen over raketten, Skylab en futuristische ruimteschepen in maandblad KIJK. In de jaren zeventig werd mijn belangstelling nog verder aangewakkerd door de serie Cosmos van wijlen astronoom Carl Sagan op televisie. Toen nam ik me voor om ruimtevaarder te worden.”

Na zijn athenaeumexamen studeerde Kuipers medicijnen aan de Universiteit van Amsterdam. In het AMC werkte hij bij prof. W.J. Oosterveld, hoogleraar in de fysiologie van het evenwichtsorgaan. Oosterveld had onderzoek in gewichtloosheid gedaan voor de NASA. Zijn verhalen wakkerden Kuipers enthousiasme nog verder aan. Na zijn studie te hebben voltooid werd Kuipers officier bij de Afdeling Luchtvaart Geneeskunde van de Koninklijke Luchtmacht. Daarna werkte hij voor het Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Geneeskundig Centrum (later Aëromedisch Instituut) in Soesterberg. Onder meer werkte hij mee aan onderzoek naar contactlenzen voor piloten, bloeddruk en hersendoorbloeding tijdens versnellingskrachten en de werking van het evenwichtsorgaan in gewichtsloosheid tijdens parabool vluchten.

“Als brildrager ben ik bang geweest dat ik de ruimtevaart wel kon vergeten,“ vervolgt Kuipers. “Maar ik kreeg hoop toen ik op televisie de commandant van de eerste Space Shuttle, John Young, met een bril op in de cockpit zag zitten en later een foto van Wubbo Ockels met een bril op zag. In 1990, tijdens een nieuwe selectieronde voor ESA-astronauten, gaf ik me op als kandidaat-astronaut.”

Ondanks de grote concurrentie - er hadden zich duizenden Europeanen opgegeven - belandde Kuipers bij de laatste vijfentwintig. Hij werd toen niet geselecteerd voor een van de zes opleidingsplaatsen. Wel was hij ondertussen als gemeenschappelijk coördinator voor fysiologische experimenten bij ESA gaan werken.. Bij een nieuwe ronde, in 1998, werd hij alsnog voor de opleiding tot astronaut geselecteerd.

“Als ik straks boven ben, zal ik ook proefnemingen doen om de Nederlandse jeugd enthousiast proberen te maken voor wetenschap en techniek,“ zegt Kuipers. “Er wordt door bepaalde groeperingen nog wel eens geageerd tegen het zogenaamd geldverslindende aspect van ruimtevaart. Ik kan niet genoeg benadrukken dat je móet investeren in ruimtevaart wil je ook kunnen innoveren. Experimenten die we nú in het ISS uitvoeren, vinden later op aarde hun toepassing. Daarboven zweeft een bijzonder laboratorium. Ik ben zelf arts, dus ik kan vertellen hoe belangrijk medisch onderzoek in gewichtloosheid ook voor patiënten op aarde kan zijn.”

“Ach, weet je: over een paar honderd jaar kijkt de mensheid tegen dit soort standpunten ongetwijfeld anders aan dan nu. Dan zie je niet meer dit soort hobbels en vind je in geschiedenisboekjes gewoon de reeks ‘Spoetnik, Joeri Gagarin, eerste maanlanding, internationaal ruimtestation, maanbases, eerste mens op Mars’. Ik ben er van overtuigd dat we ons planetenstelsel en later ook de interstellaire ruimte verder zullen gaan verkennen. Op het gebied van ruimtevaart en ruimteonderzoek staan ons nog heel wat interessante en spannende ontwikkelingen te wachten. Kijk alleen maar naar onze huidige technologie. Die had toch ook niemand in de Middeleeuwen kunnen voorspellen?”